„Uroczystości 100. rocznicy włączenia części Górnego Śląska do Polski to kulminacja i zwieńczenie obchodów z minionych lat, kiedy świętowaliśmy setne rocznice kolejnych powstań śląskich i plebiscytu” – przypomniał dyrektor katowickiego IPN dr Andrzej Sznajder.
Problematyka powstań śląskich, plebiscytu oraz włączenia części Śląska do Polski była w ostatnich latach tematem ponad 25 publikacji naukowych i popularnonaukowych IPN. Instytut przygotował też przeszło 25 różnego rodzaju materiałów dydaktycznych (nowością jest specjalna infografika dla nauczycieli historii „Województwo śląskie w II RP 1922-1939”), a wystawy poświęcone powstaniom zaprezentowano w ponad 120 miastach w całej Polsce.
Ważną częścią rocznicowych działań były specjalne dodatki prasowe o zasięgu ogólnopolskim, które ukazały się w łącznym nakładzie ok. 600 tys. egzemplarzy – dwa kolejne przygotowano z okazji tegorocznej czerwcowej rocznicy. „Chcemy opowiadać historię Górnego Śląska nie tylko mieszkańcom regionu, ale również innych części Polski” – podkreślił dyr. Sznajder.
Jego zdaniem, związana z powstańczymi rocznicami ogólnopolska kampania edukacyjna pozwala np. zwalczyć wciąż popularne, ale fałszywe przekonanie, że Górny Śląsk – jak inne polskie regiony – znajdował się przez 123 lata pod zaborami. Faktycznie region był poza Polską od 1348 r., kiedy Kazimierz Wielki zrzekł się do niego praw na rzecz króla czeskiego.
„Wydarzenia czerwca 1922 roku, których setną rocznicę obchodzimy, były szczęśliwym finałem bardzo dramatycznych lat 1919-1921, kiedy miały miejsce trzy powstania śląskie i plebiscyt. To było ziszczenie się marzenia, którego początki możemy datować na połowę XIX wieku, gdy na Górnym Śląsku budziła się polska świadomość narodowa” – powiedział dyrektor katowickiego oddziału IPN, porównując skalę ówczesnego entuzjazmu i społecznej energii do lat 1980 i 1989, kiedy rodziła się Solidarność i nastąpił przełom ustrojowy.
20 czerwca – dzień powitania polskich wojsk w Katowicach – od tego roku będzie świętem państwowym. Przyjętą 12 maja br. Ustawę o ustanowieniu Narodowego Dnia Powstań Śląskich podpisze we wtorek w stolicy Górnego Śląska prezydent Andrzej Duda. Przedstawiciele IPN są przekonani, że obchodzony co roku Dzień będzie dobrą okazją nie tylko do systematycznego upamiętniania powstańczych rocznic, ale też do kolejnych inicjatyw edukacyjnych i popularyzatorskich.
Przed kilkoma laty IPN zainicjował poszukiwanie zapomnianych grobów powstańców śląskich – zarówno tych, którzy zginęli w czasie walk, jak i powstańczych weteranów. Zgłoszono ok. 200 mogił. Do końca tego roku sto z nich będzie oznaczonych specjalnym symbolem „Tobie Polsko” – dotąd oznaczono już ponad 30 nagrobków.
W ramach czerwcowych obchodów IPN przygotował szereg wydarzeń - mówi Ryszard Mozgol z Biura Edukacji katowickiego IPN-u:
Start najbliższej z przygotowanych wystaw pod hasłem „Pamiętaj, że nosisz mundur” planowany jest 9 czerwca na Placu Kwiatowym w Katowicach. Kilka dni później, 15 czerwca, przed siedzibą oddziału NBP w Katowicach otwarta zostanie inna wystawa - „Bramy do Polski 1922”, przedstawiająca wydarzenia związane z przejmowaniem władzy na obszarach, które decyzją Rady Ambasadorów z października 1921 r. przypadły Polsce.
Uroczystości powitania polskiego wojska na tych terenach odbywały się między 20 czerwca a 4 lipca 1922 r.; miejscowa ludność przygotowywała je z wielkim rozmachem. Symbolem tych wydarzeń były bramy powitalne budowane na wzór łuków triumfalnych, których wniesiono ponad 220. Po wkroczeniu wojska kolejnym etapem przejmowania części Górnego Śląska przez Polskę były oficjalne uroczystości państwowe z udziałem najwyższych władz II RP.
Z okazji rocznicy, IPN przygotował pamiątkową odznakę „Orzeł śląski 74 Górnośląskiego Pułku Piechoty", a Poczta Polska zaplanowała emisję znaczka „100. rocznica powrotu Górnego Śląska do Polski”. Niebawem wydany zostanie Atlas Powstań Śląskich, pojawi się też poświęcony powstańczemu bohaterowi komiks „Robert Oszek. Zmagania z legendą”. Zaplanowano okolicznościowe wykłady, audycje radiowe i sesje popularnonaukowe – największa z nich odbędzie się 22 czerwca w Katowicach.
Jak wskazuje dr Mirosław Węcki z katowickiego IPN, rok 1922 przyniósł zakończenie kilkuletnich zmagań polsko-niemieckich o przynależność Górnego Śląska. Stosowna decyzja Rady Ligii Narodów o podziale regionu zapadła w październiku 1921 r., jednak jej realizacja trwała kilka miesięcy. Elementem przygotowań były polsko-niemieckie negocjacje związane z zawarciem, narzuconej przez aliantów, Konwencji Górnośląskiej (zwanej też Konwencją Genewską), która miała m.in. zabezpieczać prawa mniejszości narodowych oraz regulować kwestie wymiany gospodarczej na podzielonym obszarze. Ten obszerny akt został podpisany 15 maja 1922 r. w Genewie. Konwencja miała obowiązywać przez 15 lat, a więc do 1937 r.
Jednocześnie rządząca na górnośląskim obszarze plebiscytowym Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa przygotowywała się do przekazania władzy na tym terenie administracji polskiej i niemieckiej. Ostateczne regulacje w tej kwestii wydano 15 czerwca – proces przejmowania części Górnego Śląska przyznanych Polsce i Niemcom miał trwać etapami przez najbliższych kilka tygodni.
19 czerwca podpisano w Katowicach protokół przekazania polskiej administracji powiatu katowickiego. W tym samym dniu odbyła się ostatnia parada i wymarsz wojsk francuskich. 20 czerwca 1922 r. do Katowic uroczyście wkroczyły oddziały Wojska Polskiego dowodzone przez gen. Stanisława Szeptyckiego. Centralne uroczystości odbyły się na katowickim rynku, gdzie żołnierzy witał m.in. Wojciech Korfanty. W następnych dniach oddziały Szeptyckiego wkraczały do kolejnych miast i powiatów - proces ten zakończył się 4 lipca w Rybniku.
