Amazońska misyjna epopeja

Wydarzenie miało miejsce 18 listopada na Uniwersytecie Kard. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Misjonarze, badacze, specjaliści dzielili się refleksjami wokół recepcji posynodalnej adhortacji "Querida Amazonia". Sympozjum zorganizowane zostało przez Katedrę Misjologii UKSW, Instytut Papieża Jana Pawła II w Warszawie i Stowarzyszenie Misjologów Polskich.

"Może się wydawać ze Kościół w Amazonii jest młody. A tu mamy zgromadzenia od XVII wieku. Karmelici, jezuici, franciszkanie, mercedariusze, dominikanie. Sami jezuici stworzyli ponad 150 wiosek misyjnych. Ta piękna epopeja misyjna prawie cała została zapomniana" - wskazywał ks. prof. Tomasz Szyszka SVD.

"Nadmiar egzotyki. Niezawiniona niewiedza. To powód wielu błędów metodologicznych. Gdzie się Amazonia kończy,  a gdzie zaczyna? Dlaczego eksponuje się egzotykę, a nie realia życia w Amazonii? Ilu polskich misjonarzy pracuje w Amazonii? Czym się zajmują? Jak wygląda życie Kościoła współczesnego w Amazonii? Mamy wizję Amazonii sprzedaną przez podróżników, ale powierzchowne pojęcie o pracy misjonarzy" - zwracał uwagę o. Szyszka.

Misjonarz wskazywał, iż Amazonia to 104 struktury kościelne: diecezje, wikariaty, prałatury. "Nie cała Brazylia to Amazonia. Kościół w Brazylii to Kościół Brazylii i Amazonii. Od lat 70 -tych XX w. Kościół w części ekwadorsko peruwiańskiej rozpoczyna refleksję na Kościołem w Amazonii - jak rozumiany, jak kształtowany? "Pojawiają się tematy jak: Kościół tubylczy, Kościół o amazońskim obliczu. Tam już pojawiały się pytania o święcenie żonatych mężczyzn, o rolę kobiet w Kościele. Temat Synodu o Amazonii to tematy które pojawiały się już w latach 60-tych" - zwracał uwagę misjolog.

Pytając, o przyszłość Kościoła w Amazonii, pojawiają się trzy perspektywy: dalszej urbanizacji powodującej utratę zmysłu religijnego; postępującej pentekostalizacji, wzmożonej aktywności sekt i indygenizacji, kiedy ludność lokalna, będzie oddzielała się od "kościoła opresorów" lub trzecia opcja - odnowa wg klucza duszpasterskiego. "To wymaga kreatywności, nie można powielać schematów. Chodzi o pogłębianie tożsamości katolickiej i poważne potraktowanie paradygmatu inkulturacji" - zwracał uwagę o. Szyszka.

Łączący się online z Boliwii, bp Stanisław Dowlasiewicz OFM Conv, przywołał spotkanie papieża Franciszka z mieszkańcami Amazonii, gdzie papież podkreślał, że "nie chce poezji, a chce słyszeć konkrety": jak ludzie żyją, jak pracują, czego oczekują. "Czas synodu to cały kompleks problemów, w których żyje społeczność. Ale też mowa o sytuacji ekologicznej, ekonomicznej, o grupach które zamykają się w swych społecznościach. Te wszystkie postulaty z Boliwii to nie były wypowiedzi biskupów, ale przekazaliśmy stanowisko naszych Indian, jakie przedstawiliśmy na forum synodalnym. Tematy obrony przez koncernami, handel drzewami, poszukiwacze złota, wyniszczanie przyrody, wielkie mafie narkotyczne. Ludzie nie mają wsparcia od strony rządu, a tym który daje wsparcie jest Kościół" - wyliczał bp Dowlasiewicz.

Wskazywał na rolę kobiety w życiu społeczności w Amazonii. "Zajmuje bardzo ważne miejsce. Mamy w Boliwii takie miejsca gdzie nie ma kapłana i to kobiety, siostry idą: mogą chrzcić, być przy błogosławieniu małżeństw, rozdzielają Komunię świętą. Ludzie zwracają uwagę ze nie chcą księży „turystów”, co przyjadą i msze odprawią, a potem przez kolejne miesiące ich nie ma. Proszą i kapłana który będzie z nimi, będzie znał ich język, dzielił ich życie" - dodał biskup franciszkanin."Synod o Amazonii, odczułem jako przejście Ducha Świętego. W spokoju, bez wielkich dyskusji. To był moment, że jest wielkie przejęcie się Kościoła katolickiego tą częścią Kościoła partykularnego jaką jest Kościół w Amazonii".

Na sytuację społeczno-polityczną we współczesnej Amazonii zwróciła uwagę dr Alicja Fijałkowska Myszyńska (OSA- UW). "Papież odważył się w adhortacji marzyć. Marzyć o Amazonii o jakiej marzą tubylcy.  Ale do kogo należy Amazonia? Terytorium międzynarodowe? Płuca świata? Mekka biopiractwa?" Przywołała burzę, jaką wywołały słowa Al Gore;a z 1989 r, iż Amazonia nie jest własnością Brazylijczyków, ale należy do wszystkich, które odebrane zostały jako atak na suwerenność Brazylii. Amazonia – 9 państw, 9 polityk, brak pogłębionej współpracy rejonu który wpływa na płuca świata.

"Na terenie Amazonii mamy do 3 mln ludzi pogrupowanych na 400 plemion. Część została poddana asymilacji, część żyje w odosobnieniu. Na gruncie prawnomiędzynarodowym chronią ich dwa dokumenty. Pierwsza to deklaracja z 2007 r, Deklaracja Praw Ludów Tubylczych (ONZ). Drugi dokument to z 2016 r., Amerykańska Deklaracja Praw Ludów Tubylczych. (OPA) Tu podkreśla się kwestie dobrowolnej izolacji, o której nie mówi dokument z 2007. To prawo do zgody życia wedle własnej kultury". Dr Fijałkowska Myszyńska, przypomniała o różnicach konstytucyjnych państw Amazonii (konstytucje starszej generacji: Kolumbia, Brazylia, Peru Gujana; konstytucje nowej generacji (pink tide) Wenezuela, Ekwador, Boliwia; konstytucja bez odwołań: Surinam) "Boliwia uznała 36 języków tubylczych za oficjalne, mówi o narodach tubylczych. W przeciwieństwie do ludu naród ma prawo do samostanowienia".

Ks. prof. Zdzisław Struzik (IPJPII), przypomniał, iż wiara, która nie staje się kulturą, nie jest wiarą w pełni przyjętą, a zadaniem chrześcijaństwa nie jest kreowanie postawy monokulturowej, uniformistycznej. "Papież mówi że drogami inkulturacji są wsłuchiwanie się w mądrość przodków,  poszanowanie kultury przedkolumbijskiej, wsłuchiwanie się w wartości tradycyjne, otwartość na Boga, sakralny charakter życia ludzkiego, szacunek dla rodziny, poczucie solidarności. Drogą inkulturacji jest uszanowanie harmonii, osobistej, rodzinnej, wspólnotowej, zdolność do radości w  życiu surowym i prostym, odpowiedzialna troska o przyrodę. Głos papieża w adhortacji uwrażliwia cały świat na ważność tego co dzieje się w Amazonii. Tolerancja, ekumenizm, poszanowanie innych wyznań i religii obowiązuje wszystkich"

Ks. prof. Piotr Piasecki (UAM) przywołał słowa wdzięczności kard. Mullera za adhortację, która "wprowadza klarowność w burzliwych czasach". W refleksji nt. nawrócenia ekologicznego zwrócił uwagę na rozróżnienie: albo zwracamy się ku ziemi, albo ku Bogu uznając nasze ekologiczne grzechy. "Synod jasno mówi ze katecheza katolicka powinna mówić o grzechach ekologicznych".

Odwołał się też do twórczości Tolkiena, wskazującego, iż "ludzkość nie stoi ponad światem przyrody, ale jest jej częścią.

W namyśle nad inkulturacją, zwrócono uwagę, iż "nie można być ludźmi o podwójnym standardzie: adaptujemy coś w Europie do chrześcijaństwa (np choinka), a poza Europą, elementy poza europejskie odrzucamy. "Odpowiedzią jest duchowość inkulturowana".

Na "powrót do rzeczywistości" (Evangelii Gaudium 231-233) i doświadczenia Kościoła w Ameryce Łacińskiej, które mogą być inspirujące dla Kościoła w Europie, wskazywał ks. prof. Andrzej Pietrzak (KUL) "W Ameryce Łacińskiej mamy pluralizm teologii. Metoda latynoamerykańska to droga łącząca fides et ratio, sposób myślenia prowadzący do inkulturacyjnego przepowiadania Dobrej Nowiny, w kontekście kulturowych wartości, symboli, narracji;  system uczestników oraz relacji między nimi, aby tworzyć Kościół; sposób tworzenia wiarygodnego dyskursu o sensie życia wiarą; myślenie niekolonizacyjne, podmiotowe, zakorzenione w Objawieniu; metoda służebna, konkretni ludzie, opcja na rzecz ubogich".

O elementach prozy i poezji w "Querida Amazonia" mówił ks. prof. Jan Górski (UŚ). "Papież Fraciszek w adhortacji sporo korzysta z poezji amazońskiej. Naliczone ok. 20 poetów z różnych krajów. Poezja to wymiana do dialogu. Przez stulecia ludy Amazonii przekazywały mądrość kulturową ustnie. Poznanie tego bogactwa jest w warunkiem prawdziwej inkulturacji. Owocem tego jest odkrycie poezji rodzimej i wyrażenie za jej pomocą dialogu chrześcijaństwa z rodzimą kulturą.

Papież wychodząc od ludów ukazuje tez poezję latynoamerykańska. Ale pierwotna twórczość stała się natchnieniem".

Ks. Górski zwrócił uwagę, że adhortacja zawiera nawiązania do poematów Ernesto Cardenala ("Wprawdzie Cardenale nie jest cytowany prze papieża, ale widać jego ducha w całym dokumencie"), związki z Thomasem Mertonem czy lewicującym Pablo Neruda. "Ale nie bójmy się tego. Jest cytowany przez papieża, Pablo Neruda, w utworze sławiącym Amazonkę. Motywem i tematem zasadniczym jest problem Amazonii i społeczny. Ekologia jest płaszczyzną ewangelizacyjnej misji Kościoła  w Amazonii"

Podczas sympozjum zaprezentowano też tematy dot. laikatu, tworzenia i rozbudowy struktur parafialnych, formacji, posługi polskich misjonarzy od roku 1965 do 2020, czy Amazonii w "zamkniętej w kadrze filmowym".