Ślady dawnych świątyń

- To pierwsze takie odkrycie w tym miejscu. Mam nadzieję, że po wnikliwych badaniach i analizach uda nam się odtworzyć zarys zarówno romańskiego, jak i gotyckiego kościoła - mówi dr Czesław Hadamik, archeolog od lat badający klasztor na Świętym Krzyżu. Obecna, XIX-wieczna świątynia jest czwartym kościołem wzniesionym w tym miejscu.

W jednym z obszarów badania archeolodzy odkryli zachowane elementy pochodzące prawdopodobnie z pierwotnych kościołów: gotyckiego i barokowego. - Odkryliśmy kamienną posadzkę na wapiennej zaprawie, bardzo starannie wykonaną - dodaje dr C. Hadamik. Wiele wskazuje na to, że pamięta ona czasy, gdy na Święty Krzyż z pielgrzymkami przybywali Władysław Jagiełło oraz Kazimierz Jagiellończyk.

W innym miejscu, bliżej narożnika świątyni, naukowcom udało się odnaleźć prawdopodobnie pozostałość po romańskim, pierwszym kościele wzniesionym już w XII w. - Według wstępnej oceny, możemy mieć do czynienia z zapadłym sklepieniem romańskiej krypty pamiętającej czasy pierwszej świątyni. Odnaleźliśmy tu pojedyncze kości ludzkie, które wymagają badań antropologicznych - informuje archeolog. Odkrycie jest dobrą okazją do tego, by z większą dokładnością spojrzeć na dzieje rozbudowy klasztoru na Świętym Krzyżu.

- Na podstawie przeprowadzonych oględzin możemy powiedzieć, że na miejscu obecnej bazyliki wcześniej był kościół w stylu romańskim, gotyckim i barokowym. Niewątpliwie prowadzone obecnie prace przyczynią się do pogłębienia historii najstarszego polskiego sanktuarium, jakim jest Święty Krzyż - komentuje odkrycia ks. Dariusz Malajka, rektor świętokrzyskiego sanktuarium.

W północnej ścianie bazyliki już wcześniej odnaleziono fragmenty romańskiej budowli.

Jak wskazują przekazy historyczne, pierwszy kościół romański prawdopodobnie został tu wybudowany w XII i XIII w. Jego istnienie wspominane jest w tzw. latopisie wołyńsko-halickim, który opisywał wypadki związane z drugim najazdem tatarskim na Polskę (zima 1259/1260). Jedno ze zdań tam zamieszczonych relacjonuje, że Tatarzy musieli zdobywać gród na Łyścu, w którym znajdowała się kamienna „cerkiew” pw. Świętej Trójcy.

Rozbudowę klasztoru i świątyni rozpoczęto po tym, jak kościół stał się miejscem przechowywania relikwii Drzewa Krzyża Świętego. Rozbudowa odbyła się w pierwszej połowie XV w. i fundował ją Władysław Jagiełło, a później Kazimierz Jagiellończyk. Bardzo poważnym sponsorem był kard. Zbigniew Oleśnicki.

- Trzeci, barokowy kościół powstał z rozbudowy prowadzonej przez opata Stanisława Sierakowskiego około połowy XVII w. W kronice zakonnika świętokrzyskiego z 1690 r. istnieje jedyny wizerunek kościoła sprzed XIX w. Można na nim zobaczyć, że jego korpus pozostał gotycki, natomiast od zachodu powstała fasada z dwiema wieżami zwieńczonymi barokowymi hełmami – opowiada dr C. Hadamik.

Obecny kościół powstał po pożarze klasztoru w 1777 r. Według przekazów, ściany były w tak złym stanie, że postanowiono całkowicie rozebrać świątynię i wybudować nową.

Prace potrwają jeszcze jakiś czas. Niewątpliwie przyczynią się do poznania historii tego miejsca i zmieniającej się tutejszej architektury.

Trwają prace archeologiczne
Pierwsze odkrycia Archiwum sanktuarium

Trwają prace archeologiczne
Pierwsze odkrycia Archiwum sanktuarium